Yatırım Kararlarında Proje Analizi

Ekonomide yatırım, milli gelirin yeni imalat üniteleri kurmak veya eskiyen üniteleri yenilemek için ayrılan kısmıdır. Ülke açısından yatırım daha geniş anlamlıdır. Bu anlamda yatırım, ülkede bir dönem içerisinde üretilen ve dış alımı yapılan mallardan tüketilmeyerek ve dış satımı yapılmayarak sonraki döneme aktarılan bölümüdür. Girişimci için yatırım, parasal sermayenin ve imkanların üretim amaçlı bina, makine ve teçhizata dönüştürülmesidir. Finansman dilinde yatırım ise gelir getirmeyen parasal varlığın daha az likit hale çevrilerek gelir getirir şekle dönüştürülmesidir. Bu açıdan bakıldığında bir bankanın müşterilerinin bankaya yatırmış oldukları paraları çekerek daha yüksek getirili devlet tahvillerini ya da halka arz edilen şirketlerin hisse senetlerini almaları bir yatırım olarak değerlendirilmektedir.

Her proje ekonomiden belli girdiler (kaynaklar) alır ve belirli bir gereksinimi karşılamaya yönelik çıktılar (mal, hizmet) üretir. Bu süreç belli bir zaman aralığında ve mekanda gerçekleşir. Proje analizi kavramının çıkış noktası, tüm dünyada kaynakların sınırlı, gereksinimlerin ise kuramsal olarak sonsuz olmasıdır.

Çok yalın ifadesiyle proje analizi, bir proje tarafından tüketilen girdiler (kaynaklar) ve üretilen çıktıların (mal, hizmet) belirlenmesi ve karşılaştırılmasıdır.

Bu değerlendirmeyi yapabilmek için proje tarafından kullanılacak girdiler ve üretilecek çıktıların ölçülmesi ve ortak bir temelde karşılaştırılması gerekmektedir. Bu nedenle proje analizinin temel aşamalarından biri, projenin ortaya çıkaracağı maliyet ve faydaların (girdi ve çıktıların) fiziksel olarak ölçülmesidir. Daha sonra fiziksel olarak ölçülen girdi ve çıktıların parasal olarak ifade edilmesi ve nakit akışlarının oluşturulması gerekmektedir.

Nakit akışlarını oluşturmak için projenin ömrü süresince her yıl yarattığı gider ve gelirler dikkate alınır. Her gider negatif, gelir ise pozitif bir kalemi oluşturmaktadır. Ardından, her yıl için belirlenen gider ve gelirler bir referans yıl (genellikle projenin başlangıç yılı) değerlerine getirilir ve karşılaştırılır.

Kuramsal olarak, projenin sağlayacağı çıktılar, girdilerden büyük (değerli) ise proje kabul, değilse reddedilir. Bu karşılaştırmanın girişimci birey veya yatırımcı kuruluş açısından yapılması halinde değerlendirmeler genel olarak, projenin çıktı ve girdilerine atıfla, kâr (gelir) - zarar (gider) analizleri, ulusal ekonomi veya toplum açısından yapılması halinde ise fayda - maliyet analizleri olarak adlandırılmaktadır.

Proje analizi, sadece tek bir projenin kabul veya reddedilmesine yönelik olarak değil, geniş ölçüde, alternatif projeler arasında seçim yapmak amacıyla da uygulanır.

Firmaların aldıkları kararlar temelde faaliyet kararları, finansman kararları ve yatırım kararları gruplarından birisine girer. Bu kararlardan en önemlisinin yatırım kararları olduğu söylenebilir. Çünkü yatırım kararları firmaların gelecekteki nakit akışlarını direkt olarak etkiledikleri için firma değerini doğrudan etkileyen faktörlerin başında gelir. Yatırım kararları incelenirken, firmanın önünde tek bir alternatif olabileceği gibi, çok sayıda alternatif de olabilir. Tek bir alternatif üzerinde karar verirken bu alternatifin tek başına firma değeri üzerindeki etkisi dikkate alınır. Ancak, çok sayıda yatırım projesi olması durumunda, kıt kaynaklar nedeni ile bunlar arasında seçim yapmak zorunludur. Bu seçimi yaparken en önemli problem kaynakların en verimli şekilde nasıl dağıtılacağıdır.

Firmaların yatırım kararlarını değerlendirmeleri ve kıt kaynakları optimal biçimde dağıtabilmeleri için büyük kolaylık sağlayan finansal analiz teknikleri geliştirilmiştir. Gelişmiş finansal analiz araçları sayesinde karmaşık yatırım yapıları basit ölçütlere indirgenerek incelenebilmektedir.

Eldeki kaynakların yatırım seçenekleri arasında dağılımına ilişkin sermaye bütçelemesinin temel amacı, firma kaynaklarının firma sahiplerinin ekonomik değerlerini en üst seviyeye çıkaracak faaliyetlere yönlendirilmesidir.

Yatırım projesinin hazırlanması ve bu konuda gerekli tüm ön bilgilerin derlenmesi, yapılacak yatırımın niteliğine göre güç, masraflı, karmaşık, zaman isteyen ve uzmanlık gerektiren bir iştir. Bu sebeple özellikle büyük nitelikli yatırımların proje aşaması, önemli finansal harcamaları zorunlu kılabilir.