İşçi Sayısına Bağlı Olarak İşveren Yükümlülükleri

Mevcut Hukuk Sistemimizde işverenin kanundan doğan bazı genel yükümlülükleri bulunmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu  (“Kanun”) kapsamında işverenin genel yükümlülükleri, iş yerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve buna ilişkin gözetim ve denetimin yürütülmesi olarak özetlenebilir. Bununla birlikte, iş yerinde çalışan işçilerin sayısı arttıkça işverenin genel yükümlülüklerine birtakım ek yükümlülükler eklenmekte ve işçi sayısı arttıkça işverenin yükümlülükleri de buna bağlı olarak artmaktadır.

Kanun ve 6631 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu  uyarınca iş yerinde çalışan işçi sayısının yirmi (20), otuz (30), elli (50), yüz (100) ve yüz elliyi (150) aştığı hallerde işverenin birtakım ek yükümlülükleri ortaya çıkmaktadır. Makalemizin devamında söz konusu yükümlülükler detaylı şekilde incelenecektir.

I. Yirmi ve Üzeri İşçi Çalıştıran İşverenin Yükümlülükleri
Kanun’un 29. Maddesi uyarınca iş yerinde çalışan işçi sayısının yirmi (20) ile yüz (100) arasında olması halinde en az on (10) işçinin iş sözleşmesine bir (1) aylık süre içinde -aynı tarihte veya farklı tarihlerde- son verilmesi hali toplu işçi çıkarma sayılmaktadır ve işverenin bildirim yükümlülüğü bulunmaktadır. Böyle bir durumda işveren fesih tarihinden otuz gün öncesinde yazı ile İşkur Müdürlüğü’ne ve İlgili Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlüğü’ne bildirimde bulunmakla yükümlüdür.

II. Otuz ve Üzeri İşçi Çalıştıran İşverenin Yükümlülükleri
İşyerinde çalıştırılan işçi sayısının otuz (30) ve üzerinde olması durumunda ise, söz konusu işçilerin kıdemleri altı (6) aydan fazla ise, Kanun kapsamında iş güvencesi hükümlerinden yararlanabileceklerdir. Buna göre, işveren bu iki şartın sağlanması halinde söz konusu işçilerin iş sözleşmelerini geçerli bir sebep ileri sürmeksizin feshedemeyecektir. Ne var ki, Kanun’a göre sendika faaliyetlerine katılma, işveren aleyhine dava açma, ırk, renk, cinsiyet, medeni hal, hamilelik, doğum yapma, din ve siyasi görüş gibi durumlar fesih için geçerli sebep oluşturmayan başlıca hallerdir.

Otuz (30) işçinin hesaplanmasında aynı işverenin aynı işkolunda sahip olduğu tüm iş yerlerinde çalışan işçilerin sayısı dikkate alınmaktadır. İşçilerin kıdemleri hesaplanırken ise aynı işverenin tüm iş yerlerinde geçirilen zaman dikkate alınmaktadır.

III. Elli ve Üzeri İşçi Çalıştıran İşverenin Yükümlülükleri
Kanunun 30. Maddesi uyarınca, elli (50) ve daha fazla işçinin çalıştığı özel sektör iş yerlerinde işverenin yüzde üç (%3) oranında özürlü işçi çalıştırma yükümlülüğü bulunmaktadır. İşçi sayısının hesaplanmasında, aynı il sınırları içerisinde aynı işverene ait iş yerlerinde çalışan işçi sayısı göz önünde bulundurulmaktadır.

Elli (50) ve daha fazla işçinin çalıştığı kamu sektörü işyerlerinde ise yüzde iki (%2) oranında eski hükümlü işçi ile yüzde (%4) oranında özürlü işçi çalıştırılması gerekmektedir.

Ayrıca, elli (50) ve daha fazla işçi çalıştıran işverenlerin 6631 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’ndan doğan bir yükümlülükleri de bulunmaktadır. Buna göre, söz konusu işverenler iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin çalışmalar yürütmek üzere iş yerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu kurmak ve kurulun kararlarını uygulamakla yükümlüdür.

IV. Yüz ve Üzeri İşçi Çalıştıran İşverenin Yükümlülükleri
Kanun’un 53. Maddesine dayanılarak hazırlanan Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği uyarınca yüz ve daha fazla işçi istihdam eden işverenlerin iş yerlerinde izin kurulu kurma yükümlülüğü bulunmaktadır. Kurul, biri işvereni ya da temsilcisini diğer ikisi işçilerini temsil edecek şekilde üç kişiden oluşmaktadır. Kurulun görevleri ise işçilere ilişkin yıllık izin programları hazırlamak ve işçilerin yıllık ücretli izinlerini kullanabilmelerini sağlamaktır.

Ayrıca, Kanun’un 29. Maddesi uyarınca işçi sayısının 101 ile 300 arasında olduğu iş yerlerinde işçilerin en az %10’unun iş sözleşmelerinin toplu olarak veya farklı tarihlerde işveren tarafından bir ay içerisinde feshedilmesi halinde işverenin İşkur Müdürlüğü’ne ve İlgili Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlüğü’ne bildirimde bulunması gerekmektedir.

Son olarak, yüz ve daha fazla kadın işçi çalıştıran işverenlerin Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik  kapsamında ek bir yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu iş yerlerinde, işverenlerin, kadın işçilerin bir yaşından küçük çocuklarını bırakabilmeleri ve emzirebilmeleri için iş yerinden en fazla 250 metre uzaklıkta bir emzirme odası kurmaları gerekmektedir.

V. Yüz Elli ve Üzeri İşçi Çalıştıran İşverenin Yükümlülükleri
Yüz elli (150) ve daha fazla işçi çalıştıran işverenlerin Kanun kapsamında dikkat çeken yükümlülükleri olmamakla beraber yüz elli (150) ve daha fazla kadın işçi çalıştıran işverenlerin Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik kapsamında kadın işçiler için kreş açma zorunluluğu bulunmaktadır. Kreşler iş yerine mümkün olan en yakın mesafede olmalı aksi takdirde işverence ulaşım hizmeti sağlanmalıdır.

Sonuç olarak, mevcut hukuk sistemimizde işverenin yükümlülükleri iş yerinde çalışan işçi sayısına bağlı olarak değişmektedir ve işçi sayısı arttıkça işverenin yükümlülüklerine birtakım yeni yükümlülükler eklenmektedir. İşçi sayısının artması halinde iş gücünün de buna paralel olarak arttığı göz önüne alınırsa işverenin yükümlülüklerinin çoğalması melhuz bir durum olarak görülmektedir.